Uchwała Senatu w sprawie
udostępniania pomocy archiwalnych w archiwach IPN

11. Posiedzenie Senatu, 23-24 maja 2006 roku

Ten punkt został wprowadzony do porządku dziennego na początku posiedzenia, ze względu na, pilność i wagę przedkładanej Uchwały.

Senator Zbigniew Romaszewski był inicjatorem podjęcia tej uchwały i na posiedzeniu Senatu był sprawozdawcą Komisji Praw Człowieka i Praworządności.

Senator przypomniał, że W trakcie składania sprawozdania przez prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, pana Kurtykę, zasygnalizował on istotny i bardzo oryginalny jak na rok 2006 problem, który utrudnia badania historyczne. Takie problemy były typowe dla państw komunistycznych, dla państw skrajnie totalitarnych - uczeni mieli ograniczony dostęp do archiwów i nie mogli badać historii, w szczególności historii najnowszej.

Taka sytuacja nagle powróciła do nas w sierpniu roku 2005. W wyniku badań realizacji przez Instytut Pamięci Narodowej ustawy o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wydał decyzję z dnia 15 lipca 2005 r., w której zakazuje udostępniania innym podmiotom niż osoby zatrudnione w IPN wszelkich materiałów pomocniczych, a więc katalogów, dzienników opisujących archiwa, wszystkiego, całego dorobku IPN pozwalającego na normalne korzystanie z zespołów archiwalnych IPN.

Senator mówił, że ta sytuacja jest wynikiem zupełnego pomylenia pojęć, kiedy to nagle ochrona prywatności zdominowała interes społeczeństwa, narodu i państwa. Dla historyka, który nie jest pracownikiem IPN, korzystanie z jego archiwów stało się praktycznie niemożliwe, a jeśli nawet zacznie tam pracować, to jest zdany na to, co mu przyniosą i nie wie nawet, czego żądać.

W związku z zaistniałą sytuacją Komisja się w tej sprawie zebrała i przygotowała projekt uchwały. Ta uchwała ostro ustosunkowuje się do działania podjętego przez GIODO.

Senator Romaszewski mówił, że oplątaliśmy się już taką siecią prawa, w której każdy przepis można traktować rozszerzająco lub zawężająco. Jeśli w związku z tym jeden przepis potraktuje się rozszerzająco, a drugi zawężająco, to można zezwolić, a jeżeli odwrotnie, to można zakazać. Jest jeden z podstawowych problemów naszego państwa prawa. Mamy tu do czynienia z dokładnie taką sytuacją. Głównym zadaniem IPN jest udostępnianie materiałów. Ingerencja GIODO wydaje się dosyć kontrowersyjna, ponieważ godzi w interesy środowiska naukowego i społeczeństwa, które w ogromnej większości tej prawdy się domaga.

Senator perzypomniał, że w tej sprawie: po pierwsze, prowadzone są nowelizacje ustawy o IPN i ustawy lustracyjnej, a po drugie, decyzja GIODO została zaskarżona do sądu administracyjnego i toczy się postępowanie, które zostało w tej chwili odroczone.

Ostatecznie Senat podjął uchwałę treści:

Uchwała
Senatu Rzeczypispolitej Polskiej
z dnia 24 maja 2006 r.
w sprawie udostępniania pomocy archiwalnych w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Od dnia 30 sierpnia 2005 r. historycy nie będący pracownikami Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu nie maj ą dostępu do pomocy ewidencyjnych opracowanych przez Instytut usprawniających korzystanie z dokumentów aparatu represji komunistycznego państwa. Pozbawieni zostali prawa korzystania z inwentarzy (katalogów) archiwalnych, podstawowego narzędzia przy kwerendach źródłowych dostępnego dla historyków we wszystkich archiwach demokratycznego świata. Uniemożliwia to instytucjom powołanym do ujawnienia prawdy o najnowszej historii Polski kontynuowanie badań, wprowadzając standardy właściwe dla archiwów sowieckich tajnych służb, w których funkcjonariusz – archiwista decydował, jakie dokumenty mogą być udostępnione badaczom i w jakim zakresie opinia publiczna pozna skrywaną od lat prawdę.

W ten sposób, w znacznym zakresie, zahamowane zostały prace nad najnowszą historią Polski, naruszając jeden z głównych celów powołania IPN. Arbitralnie wprowadzony podział historyków na lepszych – tych z IPN-u i gorszych – z zewnątrz, stoi w oczywistej sprzeczności z konstytucyjną zasadą równości podmiotów relewantnych. Senat Rzeczypospolitej Polskiej, przekonany o konieczności ujawnienia całej prawdy o bolesnej nieraz przeszłości, zwraca się do wszystkich osób, organów władzy publicznej i instytucji o podjęcie zdecydowanych działań w celu zmiany tej sytuacji – przywrócenia historykom i pozostałym badaczom dostępu do inwentarzy w archiwach IPN, a tym samym zabezpieczenia w Polsce standardów godnych cywilizowanego, europejskiego państwa chcącego poznać i ujawnić pełnię prawdy o swojej przeszłości.

Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Marszałek Senatu
Bogdan Borusewicz

Więcej o dyskusji nad tym punktem na stronie Senatu RP.
patrz: stenogramy posiedzeń > 11 posiedzenie > ctrl + F > Zbigniew Romaszewski > pkt. 14 i pkt. 18