Stanowisko Senatu w sprawie procesu ujawniania byłych współpracowników SB i UB

15. posiedzenie Senatu 2 kadencji, 17 czerwca 1992 roku

Od Redakcji: 15. posiedzenie Senatu odbywało się niemal dwa tygodnie po 4 czerwca 1992 roku, kiedy to w wyniku tzw. "Nocnej zamiany" obalony został Rząd Jana Olszewskiego, co było skutkiem zbliżającego się terminu ujawnienia przygotowywanej w myśl uchwały Sejmu z dnia 28 maja 1992 roku listy osób zajmujących ważne stanowiska w państwie obciążonych w przeszłości współpracą z SB. Więcej na ten temat, w tym także treści wszystkich omawianych tu projektów i dokumentów, można znaleźć w artykule na temat historii lustracji. W połowie 1992 roku sprawy dotyczące lustracji były w centrum zainteresowania zarówno polityków, jak mediów i społeczeństwa.

Wprowadzenie punktu do porządku dziennego

Pierwotnie debata nad tym punktem nie była przewidziana w porządku obrad. Wniosek o uzupełnienie porządku wniósł Senator Zbigniew Romaszewski. Kierowana przez Senatora Komisja Praw Człowieka i Praworządności przygotowała uchwałę w sprawie ujawnienia osób w przeszłości współpracujących z organami bezpieczeństwa PRL.

Uzasadniając wprowadzenie nowego punktu porządki dziennego Senator mówił, że nie zabranie głosu w tej sprawie przez Senat będzie oznaczało eliminowanie Senatu z życia publicznego w Polsce. Senator mówił, że w dniu wczorajszym (15 czerwca) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zbojkotowało posiedzenie Komisji. Wniosek Senatora został Przyjęty i w dniu 17 czerwca 1992 odbyła się debata.

Wystąpienie Senatora Zbigniewa Romaszewskiego podczas debaty

Senator Zbigniew Romaszewski był sprawozdawcą połączonych Komisji Praw Człowieka i Praworządności i Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych.

Senator przypomniał, że w sprawie ujawnienia współpracy osób publicznych z SB wypowiadał się już Senat I kadencji przyjmując w dniu 19 lipca 1991 roku Uchwałę, ażeby Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało procedury weryfikacji kandydatów na posłów i senatorów. W 1991 roku, ani Rząd, ani Sejm nie podjęły tej inicjatywy. Jest to, z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa niezwykle ważna sprawa i to właśnie nie rozwiązanie problemu było powodem obalenia rządu. Senator powiedział: "Wydaje mi się, że wychodząc poza koniunkturalne interesy poszczególnych partii, Senat jest w stanie ustosunkować się w sposób racjonalny do tej kwestii, jako istotnej przede wszystkim dla bezpieczeństwa państwa i dla ładu społecznego w tym kraju."

Senator przypomniał dalej, że materiały MSW były przekazywane do KGB, a wraz z rozpadem tej instytucji cały szereg materiałów opuścił ministerstwo i znalazł się obecnie w zupełnie niewiadomych rękach – można się więc obawiać najróżniejszego rodzaju nacisków, typu szantażowego, zarówno wywiadowczych jak i struktur prywatnych na przedstawicieli polskich interesów.

Ważną zaletą uchwały z 28 maja 1992 roku było poruszenie tego problemu i przedstawienie Parlamentowi możliwości weryfikacji, stanu zasobów archiwalnych, sposoby rejestracji, które mogą być przesłankami do sformułowania rzeczywiście uczciwej, praworządnej, sprawiedliwej i humanitarnej ustawy.

Senator mówił, że przy przygotowywaniu ustawy trzeba wziąć pod uwagę kilka ważnych czynników.

Po pierwsze trzeba ustalić jasny i jednoznaczny tryb ujawniania informacji. Brak takiego trybu był poważna wadą uchwały z 28 maja i w konsekwencji był jednym z ważnych powodów kryzysu 4 czerwca. Ustawa jest absolutnie konieczna, a zakreślony 4-tygodniowy termin na jej przygotowanie jest realny, o ile weźmie się pod uwagę doświadczenia innych krajów (Bułgarii, Czech, Niemiec) oraz wiedzę na temat zawartości i stanu archiwów zdobytą podczas realizacji uchwały z 28 maja.

Drugi problem, na który zwrócił uwagę Senator Romaszewski to niszczenie archiwów. Z jednej strony ogromna ilość zasobów archiwalnych została zniszczona, a z drugiej władze publiczne nie kwapią się by proceder niszczenia archiwów wstrzymywać lub ścigać. Dlatego właśnie w uchwale zobowiązujemy prokuratora generalnego do podjęcia działań ustalających odpowiedzialność, tym bardziej, że akta były niszczone bardzo długo.

Trzecia sprawa dotyczy całkowitego pominięcia Senatu przy realizacji uchwały 28 maja. Było to o tyle niewłaściwe, że weryfikacji podlegli również senatorowie. Komisja sejmowa cały czas pracuje, więc obecnie tworzenie komisji mieszanej nie ma sensu, niemniej jednak Senatorowie z Komisji Regulaminowej Senatu uzyskają odpowiednie uprawnienia i dostęp do materiałów dotyczących senatorów. Uprawnienia i materiały niezbędne do oceny informacji o danych i o stanie archiwów, sposobach rejestracji czy weryfikowania tych informacji otrzymają Senatorowie z podkomisji zajmującej się przygotowaniem inicjatywy ustawodawczej.

Senator powiedział również. Uchwała została przygotowana przez senatorów z Komisji Praw Człowieka i Praworządności i Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych. Dyskusja na tak szerokim forum była ostra, jednak doprowadziła do jednogłośnego przyjęcia uchwały.

W głosowaniu nad uchwałą wzięło udział 79 senatorów, 68 – za, 3 – przeciw, 3 – wstrzymujących się, 5 – nie wzięło udziału w głosowaniu.

Więcej o dyskusji nad tym punktem na stronie Senatu RP.
patrz: 15 posiedzenie > pkt. 8