List otwarty w obronie IPN

Opublikowany w "Rzeczpospolitej", 29 marca 2010 roku

W "Rzeczpospolitej" 23 marca br. ukazał się list grupy profesorów zainicjowany na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w obronie Instytutu Pamięci Narodowej.

List ten w pełni oddaje zagrożenia, które niesie ze sobą ustawa nowelizująca ustawę o Instytucie. Jeżeli w tym kontekście uwzględnimy zapadły niedawno wyrok krakowskiego sądu ingerujący w przedmiot badań naukowych, to musimy uznać sytuację za bardzo poważną.

Uważamy, że podejmowane działania mają na celu podporządkowanie badań historycznych doraźnym interesom politycznym.

Twórcom ustawy obojętny jest gigantyczny dorobek Instytutu, obojętne jest wykształcenie ogromnej kadry młodych historyków, obojętna działalność popularyzatorska: odczytowa czy wystawiennicza. Nie ma znaczenia, a może właśnie ma, to, że przez swoje delegatury IPN dociera do różnych zakątków Polski, a nie tylko do intelektualnych elit. Istotne jest to, że prawda odkrywana przez Instytut eksponuje odpowiedzialność moralną funkcjonariuszy Polski Ludowej i burzy mit założycielski III RP. Prawda odkrywana przez IPN jest zbyt dobrze znana elitom politycznym, by usiłowały z nią polemizować. Pozostaje więc tylko zakaz i zniszczenie.

Pamięć historyczna to nie tylko sprawa wolności badań naukowych, to również sprawa nas wszystkich, dla których ważna jest tożsamość Narodu jako przeszłych, teraźniejszych i przyszłych pokoleń. Dlatego też za zgodą poznańskich inicjatorów zwracamy się z prośbą, aby uczynić stronę rp.pl aktywną w części, która obejmuje apel poznańskich uczonych.

Apelujemy do wszystkich, którym droga jest wolność słowa, wolność badań naukowych, którzy nie zgadzają się na formowanie historii zgodnie z doraźnymi interesami politycznymi, o podpisywanie apelu uczonych poznańskich.

Obok Senatora dr Zbigniewa Romaszewskiego list sygnowaliu między innymi: prof. dr Zdzisław Krasnodębski, Marek Nowakowski - pisarz, Jan Olszewski - b. premier, prof. dr Barbara Otwinowska, prof. dr Jadwiga Staniszkis, prof. dr Andrzej Wiszniewski

* * *

Poniżej zamieszczamy treść listu z protestem przeciwko nowelizacji ustawy o IPN-nie, podpisanego przez przez ponad 90 profesorów.

Poznań, 20.03.2010 r.

List otwarty
w sprawie nowelizacji
ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej

Instytut Pamięci Narodowej, którego głównym celem stało się badanie najnowszej historii Polski, w tym zwłaszcza zbrodni nazistowskich i komunistycznych na narodzie polskim został utworzony dopiero po 10 latach od odrodzenia się niepodległej Rzeczypospolitej. Struktury Instytutu, jego rady naukowe i zasady powoływania kierownictwa zostały tak skonstruowane, żeby instytucja ta była niezależna od doraźnych interesów różnych sił politycznych. Zaowocowało to m.in. szerokimi i obiektywnymi badaniami najnowszej historii Polski, szczególnie życia politycznego, społecznego i gospodarczego z okresu rządów komunistycznych, a opublikowane dotąd materiały, dokumenty i opracowania stały się ważną przesłanką dla możliwości moralnego osądu osób życia publicznego niezależnie od umiejscowienia na scenie politycznej tamtego i obecnego czasu. Rezultaty tych badań musiały doprowadzić do ujawnienia niewygodnych i nagannych moralnie zachowań i postaw także ludzi związanych z opozycją antykomunistyczną, osób, które nierzadko były kreowane na autorytety moralne. Tego rodzaju działania stanowią ważny element oczyszczania życia publicznego i uczciwego rozliczania z przeszłością.

Uczciwe, w duchu prawdy, zmierzenie się z tą trudną przeszłością jest fundamentem moralnego ładu społecznego i warunkiem autentycznej demokracji. Część elit z lęku przed konsekwentnym ujawnianiem prawdy lub dla doraźnych celów politycznych rozpętała nagonkę na Instytut Pamięci Narodowej, dążąc do jego likwidacji lub ograniczenia jego działalności czy wprost do przejęcia politycznej kontroli nad jego funkcjonowaniem i celami badawczymi.

Takie są - naszym zdaniem - przesłanki uchwalonej przez Sejm RP nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Wejście w życie nowelizacji tej ustawy będzie oznaczało, że Polska jako jedyny kraj byłego bloku komunistycznego pozbawi się możliwości uczciwego rozrachunku z przeszłością i budowania swoich elit politycznych wolnych od ludzi, którzy splamili się niegodną współpracą z służbami bezpieczeństwa totalitarnego państwa.

Szczególny niepokój w znowelizowanej ustawie budzą:

1. Zmiana zasad wyboru Prezesa IPN-u, zwykłą większością głosów przez Sejm, co sprawi, iż podstawowym kryterium doboru Prezesa będzie jego spolegliwość wobec większości sejmowej. Dotychczasowy sposób powoływania Prezesa przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością 3/5 głosów za zgodą Senatu zmuszał do wypracowania consensusu głównych sił politycznych i uniezależniał Prezesa i działania Instytutu od bieżących interesów politycznych.
2. Szczególne oburzenie budzi pominięcie oczywistego wymogu pozytywnego przejścia lustracji członków kolegium elektorów i kandydatów do Rady IPN-u, co jest sprzeczne z formułowanym wymogiem spełniania przez nich wysokich walorów moralnych.
3. Największe oburzenie budzi fakt umożliwienia dostępu oficerom i innym pracownikom organów bezpieczeństwa PRL nie tylko do akt ich dotyczących, ale i przez nich wytworzonych w ramach czynności związanych z ich „pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa”. To rozwiązanie prawne otwiera szerokie pole do szantażu. Obecna ustawa słusznie to wyklucza. Nie chodzi tu już tylko o „sprawiedliwość dziejową”, ale o fakt, iż oficerowie SB uzyskają możliwość sprawdzenia, jakie materiały się zachowały. Dzięki temu wielu z nich uzyska możliwość szantażowania swoich dawnych informatorów. Nie wiadomo też, dlaczego pracownicy IPN mieliby poświęcać swój czas, a tym samym też pieniądze podatnika, na kwerendy dla ludzi, którzy służyli totalitaryzmowi.
4. Kuriozalna jest zasada udostępniania oryginałów dokumentów. W dotychczas obowiązującej ustawie mowa jest o kopiach dokumentów, co jest o wiele bardziej rozsądne. Akta IPN wzbudzają wielkie emocje i wiele osób, w tym też niektórzy dawni opozycjoniści, publicznie domagało się zniszczenia, ewentualnie „zabetonowania” (!) akt IPN. Z całą pewnością wiele osób będzie demonstracyjnie niszczyło oryginały dokumentów, bez względu na konsekwencje.
5. Wywołuje zdziwienie usuniecie z obecnej ustawy bardzo ważnego celu badawczego: „opracowania działalności organów bezpieczeństwa państwa” (art. 23 w ust.2 pkt 6).
6. Nie można zaakceptować niepodlegania rygorom ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej pracowników takich instytucji jak cenzura, Urząd ds. Wyznań oraz osób służących w obcych służbach cywilnych i wojskowych (art. 5 ust. 1 pkt 13 i 14 oraz ust. 2).

Z wielkim żalem przyjmujemy, że tak wielu posłów Platformy Obywatelskiej, wywodzących się z ruchu „Solidarność” i opozycji demokratycznej zagłosowało za takimi zmianami w Instytucie Pamięci Narodowej. Zwracamy się z apelem i serdeczną prośbą do ich Kolegów Senatorów, by w „izbie refleksji” odrzucili tę szkodliwą nowelizację. Ideały prawdy i uczciwości w życiu publicznym, które kierowały naszymi działaniami w tamtym czasie obowiązują także dzisiaj.

Jeśli mimo wszystko parlament uchwali tę nowelizację, zwracamy się do Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Profesora Lecha Kaczyńskiego o jej zawetowanie.

Lista sygnatariuszy (stan na 20 marca 2010 roku): prof. dr hab. Stanisław Alexandrowicz UMK, Krystyna Andrzejewska UAM, prof. dr hab. Marek Andrzejewski Uniwer. Szcz., dr Róża Antkowiak UAM, prof. dr hab. Wiesław Antkowiak UAM, doc. dr Olgierd Baehr, mgr inż. Józef Bancewicz Politechnika Poznańska, dr Lidia Banowska UAM, Artur Bazak - redaktor "Teologii Politycznej", Mgr inż. Krzysztof Bąk, dr Maria Bąk UAM, prof. dr hab. Jacek Błażewicz Politechnika Poznańska, prof. dr hab. Sławomir Bralewski Uniwer. Łódzki, prof. dr hab. Piotr Briks Uniwer. Szcz., dr Elżbieta Czarniewska UAM, prof. dr hab. Janusz Czebreszuk UAM, prof. dr hab. Jacek Dabert UAM, prof. dr hab. Małgorzata Dąbrowska Uniwer. Łódzki, prof. dr hab. Urszula Dąmbska-Prokop UJ, Artur Dmochowski, twórca TVP Historia, prof. dr hab. Kazimierz Dopierała UAM, mgr Lidia Dudziak Poznań, prof. dr hab. Edward Dutkiewicz UAM, prof. dr hab. Maria Dutkiewicz UAM, prof. dr hab. Maria Dzielska UJ, dr Tadeusz Dziuba, prof. dr hab. Wojciech Fałkowski Uniwer. Warszawski, prof. dr hab. Jerzy Fedorowski UAM, prof. dr hab. Tomasz Gąsowski UJ, dr Teresa Gertig Poznań, inż. Jerzy Grabus Krystyna Grabus, prof. dr hab. Maria Grynia Uniwer. Przyrodniczy Poznań, prof. dr hab. Halina Grzmiel-Tylutki UJ, dr Jolanta Hajdasz Wyż. Szkoła Umiej. Społ. Poznań, prof. dr hab. Zofia Hryniewiecka-Szyfter UAM, prof. dr hab. Zbigniew Jacyna-Onyszkiwicz UAM, dr hab. Jarosław Jagieła Akademia im. Jana Długosza Częstochowa, mgr Urszula Jagieła psycholog Częstochowa, prof. dr hab. Dobrochna Jankowska UAM, prof. dr hab. Artur Jarmołowicz UAM, prof. dr hab. Tomasz Jasiński UAM, dr Józef Kapusta Instytut Biotechnologii i Antybiotyków Warszawa, prof. dr hab. Maria Korytowska UJ, prof. dr hab. Edmund Kozal Uniwer. Przyrod. Poznań, prof. dr hab. Henryka Kramarz Uniwersytet Pedagogiczny Kraków, dr Henryk Krzyżanowski UAM, dr Dariusz Kucharski UAM – Stowarzyszenie Warsztaty Idei, dr Agnieszka Kurnik WSFP Kraków, dr Krystyna Laskowicz, prof. dr hab. Ignacy Lewandowski UAM, Bernard Ładysz, prof. dr hab. Leokadia Ładysz, prof. dr hab. Jerzy Marcinek Uniwersytet Przyrodniczy Poznań, dr Bożena Mikołajczak UAM, prof. dr hab. Stanisław Mikołajczak UAM, prof. dr hab. Grzegorz Musiał UAM, prof. dr hab. Elżbieta Nowicka UAM, prof. dr hab. Radosław Okulicz-Kozaryn UAM, prof. dr hab. Mirosława Ołdakowska-Kuflowa KUL, Władysław Opiat Poznań, prof. dr hab. Jan Paradysz Uniwersytet Ekonomiczny Poznań, prof. dr hab. Stanislaw Paszkowski Uniwersytet Przyrodniczy Poznań, mgr inż. Andrzej Pieńkowski, mgr inż. Maria Pieńkowska, prof. dr hab. Jan Prokop czł. koresp. PAU, dr hab. Jan Prostko-Prostyński UAM, dr Wiesław Ratajczak UAM, prof. dr hab. Tadeusz Rorat Instytut Genetyki Roślin PAN, dr Lech Różański Poznań, prof dr hab. Wojciech Rypniewski PAN Poznań, prof. dr hab. Jan Sadowski UAM, prof. dr hab. Jan Skuratowicz UAM, prof. dr hab. Piotr Stalmaszczyk Uniwer. Łódzki, prof. dr hab. Anna Stankowska UAM, prof. dr hab. Wojciech Stankowski UAM, prof. dr hab. Kazimierz Stępczak UAM, prof. dr hab. Eugeniusz Szcześniak UAM, prof. dr hab. Zofia Szweykowska-Kulińska UAM, prof. dr hab. Henryk Szydłowski UAM, prof. dr hab. Kazimierz Świrydowicz UAM, mgr Teresa Świrydowicz, dr Jerzy Targalski historyk, prof. dr Ewa Thompson University Rice Houston, prof. dr hab. Kazimierz Tobolski UAM, prof. dr hab. Lech Torliński Uniwersytet Medyczny Poznań, prof. dr hab. Andrzej Urbaniak Politechnika Poznańska, prof. dr hab. Maciej Urbanowski UJ, prof. dr. Ryszard Vorbrich UAM, prof. dr hab. Andrzej Waśko UJ, prof. dr hab. Elżbieta Wesołowska UAM, prof. dr hab. Zygmunt Zagórski UAM, prof. dr hab. Stefan Zawadzki UAM, mgr inż. Tomasz Zdziebkowski, prof. dr hab. Zofia Zielińska Uniwer. Warszawski, prof. dr hab. Maria Ziółek UAM, dr Andrzej Żak