Prawa człowieka w Polsce
przemiany, zadania, cele.

październik 1989

Aby sformułować zadania i cele Ruchu Praw Człowieka w Polsce należy zdać sobie sprawę z zakresu przemian, przy równoczesnym uświadomieniu trudności i przeszkód stojących na drodze do pełnej demokratyzacji życia w Polsce.

Po niewyobrażalnym sukcesie Solidarności jakim stały się wybory do Parlamentu, nastąpiło utworzenie rządu przez premiera Mazowieckiego, byłego doradcę Solidarności i Lecha Wałęsy. Sytuacja ta nie jest równoznaczna z przejęciem władzy przez opozycję, gdyż:

1. strategiczne dziedziny życia politycznego pozostały pod kontrolą komunistów (bezpieczeństwo, wojsko, transport, telekomunikacja);

2. w rękach nomenklatury partyjnej pozostał cały aparat administracyjny i gospodarczy szczebla pośredniego;

3. funkcjonuje dotychczasowy system prawny nie przystający do potrzeb demokratycznego społeczeństwa;

4. brak jest środków finansowych na tworzenie nowych instytucji życia społecznego.

Oceniając stan praw człowieka w Polsce należy stwierdzić:

• w chwili obecnej nastąpiło całkowite odejście od polityki represyjnej Władz, podstawowe prawa obywatelskie: wolność słowa, wolność zrzeszeń, wolność zgromadzeń są respektowane;

• walka o prawa obywatelskie toczy się na trzech płaszczyznach:

  1. dostosowanie systemu prawnego całkowicie zniszczonego przez system komunistyczny do potrzeb demokratycznego społeczeństwa, dotyczy to całokształtu ustawodawstwa poczynając od problemów prawa karnego na prawie gospodarczym kończąc.

  2. ingerowanie na rzecz obywateli w konfliktach obywatel - administracja. Rozszerzenie procesu demokratyzacyjnego, blokowanego przez nomenklaturę, na prowincji.

  3. Wspieranie niezależnych inicjatyw obywatelskich budujących struktury demokratycznego państwa. Na szczególną uwagę zasługuje tu walka o prawo do czystego powietrza, czystej wody i zdrowej żywności. Trzeba mieć świadomość, że naród polski i inne narody Wschodniej Europy są zagrożone biologicznie, co najbardziej dramatycznie wyraża się w skracaniu się przeciętnej długości życia. Tragiczny stan gospodarki polskiej bardzo przesłania ten problem.

Zaistniały stan rzeczy stawia Ruch Praw Człowieka w Polsce w dość wyjątkowej sytuacji wśród ruchów praw człowieka na świecie.

W Polsce miało miejsce bezkrwawe przełamanie barier państwa totalitarnego, i zapoczątkowana została budowa państwa demokratycznego. Szeroka baza Solidarności (etos, tradycja) rozumianej jako gigantyczny ruch antytotalitarny stwarza pozytywne perspektywy dla tego procesu. Doświadczenia tego ruchu w budowie społeczeństwa obywatelskiego (system prawny, struktury społeczne, doświadczenia gospodarcze) mogą stanowić zachętę i wzorzec dla przemian zachodzących w całym Obozie komunistycznym. Wspieranie ruchów demokratycznych na terenie Obozu oraz przekazywanie im swoich doświadczeń, to spłacenie długu zaciągniętego przez polską opozycję wobec społeczeństw demokratycznych. Równocześnie fenomen Solidarności, powszechnego ruchu na rzecz praw człowieka, ruchu który bez uciekania się do przemocy doprowadził do radykalnej zmiany systemu, stanowi doświadczenie, które mogłoby się okazać wyjątkowo cenne dla krajów Ameryki, Afryki i Azji przełamujących systemy totalitarne.

Aktywne włączenie się Polski w międzynarodowy ruch praw człowieka, podjęcie badań porównawczych, analizujących naruszanie praw człowieka w różnych systemach politycznych, upowszechnienie naszych doświadczeń, wniosłoby do tego ruchu nowe wartości i poszerzyło funkcjonujące dotychczas punkty widzenia.

Zbigniew Romaszewski

Warszawa, 20.X.89 r.